دانلود پایان نامه ارشد روانشناسی بررسی رابطه راهبردهای شناختی و فراشناختی با میزان موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان شهري و روستايي

فهرست مطالب

عنوان ............................................................................................. صفحه

فصل اول

موضوع پژوهش

1ـ1 مقدمه.......................................................................................................................... 2

1ـ2 بيان مسئله.................................................................................................................. 3

1ـ3 ضرورت و اهميت پژوهش......................................................................................... 4

1ـ4 اهداف پژوهش............................................................................................................ 5

1ـ5 فرضيات و سوال پژوهش.......................................................................................... 6

1ـ6 تعريف متغيرهاي پژوهش.......................................................................................... 6

فصل دوم

پيشينه نظري و عملي پژوهش

2ـ1 مقدمه........................................................................................................................ 10

2ـ2 تعريف راهبردهاي يادگيري..................................................................................... 13

2ـ3 راهبردهاي شناختي.................................................................................................. 15

2ـ3ـ1 راهبردهاي تكرار يا مرور.................................................................................... 16

روش ها و راهکارهاي راهبردهاي تکرار....................................................................... 17

2ـ3ـ2 راهبرد بسط و گسترش معنايي............................................................................ 21

روش‌ها و تاكتيك‌هاي گسترش معنايي........................................................................... 22

2ـ3ـ3 راهبرد سازمان دهي............................................................................................ 28

روش‌ها و راهكارهاي سازمان‌دهي ............................................................................... 28

2ـ4 راهبردهاي فراشناختي............................................................................................. 33

2ـ5 دانش ويژه راهبرد................................................................................................... 40

2ـ6 دانش راهبرد اسنادي............................................................................................... 40

2ـ7 تفاوت‌هاي جنسي در استفاده از راهبرد.................................................................. 41

2ـ8 راهبردهاي يادگيري و رشد..................................................................................... 41

عنوان ............................................................................................. صفحه

2ـ9 پيشينه عملي تحقيق................................................................................................... 45

2ـ10 پژوهش‌هاي خارجي ............................................................................................. 45

2ـ11 پژوهش‌هاي داخلي................................................................................................. 48

فصل سوم

3ـ1 مقدمه........................................................................................................................ 53

3ـ2 نوع و روش انجام پژوهش...................................................................................... 53

3ـ3 جامعه آماري............................................................................................................ 54

3ـ4 حجم نمونه .............................................................................................................. 55

3ـ5 روش نمونه‌گيري..................................................................................................... 55

3ـ6 ابزار اندازه‌گيري پژوهش........................................................................................ 55

3ـ6ـ1 پايايي..................................................................................................................... 56

3ـ6ـ2 اعتبار.................................................................................................................... 56

3ـ7 روش تجزيه و تحليل داده‌ها ................................................................................... 57

فصل چهار

تجزيه و تحليل داده‌هاي پژوهشي

4ـ1 مقدمه........................................................................................................................ 59

4ـ2 ويژگي هاي جمعيت شناختي نمونه ......................................................................... 59

4ـ3 آزمون فرضيه‌ها و سوال تحقيق.............................................................................. 61

مقدمه............................................................................................................................... 61

آزمون فرضيه اول ......................................................................................................... 61

آزمون فرضيه دوم......................................................................................................... 62

آزمون فرضيه سوم ....................................................................................................... 62

آزمون فرضيه چهارم .................................................................................................... 63

آزمون سوال تحقيق........................................................................................................ 64

عنوان ............................................................................................. صفحه

فصل پنجم

تفسير نتايج آزمون فرضيه‌ها و سوال تحقيق

5ـ1 مقدمه........................................................................................................................ 67

5ـ2 فرضيه اول............................................................................................................... 67

5ـ3 فرضيه دوم.............................................................................................................. 69

5ـ4 فرضيه سوم............................................................................................................. 71

5ـ5 فرضيه چهارم ......................................................................................................... 72

5ـ6 سوال تحقيق............................................................................................................. 72

5ـ7 نتيجه کلي.................................................................................................................. 73

5ـ8 محدوديت هاي محقق............................................................................................... 73

5ـ9 پيشهادات ................................................................................................................. 73

فهرست منابع فارسي...................................................................................................... 75

فهرست منابع انگليسي..................................................................................................... 77

ضميمه............................................................................................................................. 79

فهرست شكل‌ها

عنوان ............................................................................................. صفحه

شكل (2-1) طبقه‌بندي انواع راهبردهاي يادگيري........................................................... 13

شكل (2-2) نمونه‌اي از نقشه مفهومي............................................................................ 30

شكل (2-3) طرح شعاعي................................................................................................. 31

شكل (2-4) طرح هرمي................................................................................................... 32

شكل (2-5) طرح همپوشي............................................................................................... 32

شكل (2-6) الگوي پيشنهادي تنظيم فعاليتها و راهبردهاي يادگيري............................... 44

فهرست جداول

عنوان ............................................................................................. صفحه

جدول (2-1) تاكتيك‌هاي راهبرد تكرار و مرور.............................................................. 21

جدول (2-2) تاكتيك‌هاي راهبرد بسط و گسترش معنايي............................................... 27

جدول (2-3) تاكتيك‌هاي راهبرد سازمان‌دهي................................................................ 28

جدول (4-1) فراواني و درصد دانش‌آموزان براساس جنسيت و محل سكونت............. 59

جدول (4-2) فراواني و درصد دانش‌آموزان براساس رشته تحصيلي و كلاس ........... 60

جدول (4-3) ميانگين و انحراف معيار راهبردهاي شناختي و فراشناختي براساس محل سكونت 60

جدول (4-4) آزمون همبستگي پيرسون براي مقايسه راهبردهاي فراشناختي با معدل. 61

جدول (4-5) آزمون همبستگي پيرسون براي مقايسه راهبردهاي شناختي با معدل...... 62

جدول (4-6) آزمون t (تي) براي مقايسه معدل دانش‌آموزاني كه بصورت توأم از راهبردهاي يادگيري استفاده مي‌كنند با معدل ساير دانش‌آموزان ............... 63

جدول (4-7) آزمون t براي مقايسه راهبردهاي شناختي و فراشناختي دانش‌آموزان دختر با دانش‌آموزان پسر.................................................. 64

جدول (4-8) آزمون t براي مقايسه راهبردهاي شناختي و فراشناختي دانش‌آموزان شهري با دانش‌آموزان روستايي.............................................. 65

فصل اول

موضوع پژوهش

1ـ مقدمه

هدف از آموزش كمك به ارتقاء سطح يادگيري در دانش‌آموزان است. اما يادگيري موضوع مشخص واحدي نيست. بلكه تقريباً همه فعاليت‌هايي كه ما در طول زندگي انجام مي‌دهيم از تجارب يادگيري‌مان سرچشمه مي‌گيرد. ما موضوع‌هاي مختلف درسي و غيردرسي مانند رياضي، ادبيات، هنر، علوم ديني و طرز معاشرت را ياد مي‌گيريم. علاوه بر اين ما عواطف مختلف را نيز ياد مي‌گيريم. تهيه فهرست كاملي از آنچه كه انسان در طول زندگي ياد مي‌گيرد بسيار مفصل و شايد غيرممكن است. اما به طور كلي در مورد راهبردهاي مختلف يادگيري به دو نوع از راهبردها يعني راهبرد شناختي و راهبرد فراشناختي تأكيد شده است. در سال‌هاي اخير شاهد پيشرفت عظيم روانشناسي پرورشي به سوي كشف اين راهبردها يعني راههاي ياد گرفتن و مطالعه كردن بوده‌ايم (سيف 1379).

در سالهاي اخير در مورد تأثير راهبردهاي شناختي و فراشناختي تحقيقات گوناگوني صورت گرفته است و سعي بر آن بوده است در مورد اهميت و تأثير هركدام از راهبردها اطلاعات لازم به معلمان ارائه شود تا نحوه يادگيري به نحوه مطلوب‌تري امكان‌پذير گردد. نخستين بار هارلو[1] (1949) مفهوم فراشناخت (دانستن درباره دانستن) را در يك رشته آزمايشي كه با ميمونها انجام داد مطرح ساخت. براون[2] (1978) فراشناخت را به دو صورت زير معرفي كرده است:

1ـ آگاهي فرد از فعاليت‌ها يا فرايندهاي شناختي خود

2ـ روشهاي مورد استفاده فرد براي تنظيم فرايندهاي شناختي خودش.

به سخن ديگر، فراشناخت از يك سو شامل روشهاي كنترل و نظارت بر يادگيري است. بنابراين آموزش راهبردهاي فراشناختي در پيشرفت تحصيلي آموزش گيرندگان موثرتر از آموزش صرف راهبردهاي شناختي مي‌باشد (براون 1978).

2ـ بيان مسأله

سالهاست كه روانشناسان تربيتي درصدد پاسخ دادن به اين سؤالات هستند كه چرا بعضي دانش‌آموزان نسبت به بعضي ديگر از نظر پيشرفت تحصيلي موفق‌ترند؟ چه چيزي اين تفاوتها را رقم مي‌زند؟ براي پاسخ دادن به اين سؤالات بررسي عواملي كه تصور مي‌شود موقعيت تحصيلي را تبيين مي‌كنند ضرورت پيدا مي‌كنند.

به مرور زمان روشن شده كه كليد تبيين و پيش‌بيني موفقيت و كاميابي تنها استفاده از راهبردهاي شناختي نيست. بسياري از دانش‌آموزان با استفاده از راهبردي شناختي مشكلات زيادي در فراگيري مطالب درسي دارند، در حالي كه دانش‌آموزان ديگر با تاكيد زيادتر روي راهبردهاي فراشناختي موفقيت تحصيلي بالايي را كسب كرده‌اند، و چه بسا افرادي را بشناسيم كه با استفاده از راهبردهاي شناختي درصد متوسط موفقيت تحصيلي را كسب كرده‌اند ولي با درنظر گرفتن راهبردهاي فراشناختي به موفقيت‌هاي زيادي در زندگي‌شان دست يافته‌اند (سيف 1979).

طي چند دهه گذشته تلاش‌هاي قابل ملاحظه‌اي جهت تبيين و كشف عوامل موثر بر موفقيت تحصيلي صورت گرفته. محققين در تبيين اهميت راهبردهاي فراشناختي در پيشرفت تحصيلي به نتايج قابل ملاحظه‌اي دست يافته‌اند و نشان داده‌اند كه چنانچه راهبردهاي فراشناختي را براي پيش‌بيني پيشرفت تحصيلي به راهبردهاي شناختي اضافه كنيم، پيش‌بيني پيشرفت تحصيلي به طور معناداري با احتمال بيشتري امكان‌پذير مي‌شود تا اينكه تنها از راهبردهاي شناختي استفاده كنيم (بوتچر[3]، 1999).

تمام مسائل فوق نشان مي‌دهد كه توسل به راهبردهاي شناختي براي تبيين پيشرفت تحصيلي كافي نيست، بنابراين اين مسائل نشان دهنده اين نكته است كه عامل مهم ديگري غير از راهبردهاي شناختي وجود دارد كه مي‌تواند در پيشرفت تحصيلي يا به طور كلي در موفقيت موثر باشد كه آن راهبردهاي فراشناختي است. اين ديدگاه اين سؤالات را مطرح مي‌كند كه چه عوامل دست‌اندركارند كه برخي افراد داراي راهبردهاي شناختي بالا در زندگي ضعيف عمل كنند و كساني كه راهبردهاي شناختي متوسطي دارند در كمال تعجب به خوبي عمل مي‌كنند.

تحقيقات نشان داده كه در غالب موارد تفاوت در توانايي نهفته است كه راهبرد فراشناختي ناميده مي‌شود كه شامل برنامه‌ريزي، كنترل، نظارت و نظم‌دهي مي‌باشد و اين مهارت‌ها را مي‌توان به كودكان آموخت تا در امر تحصيلي عملكرد بالاتري نشان دهند (دمبو[4] 1994). تعدادي از محققين براين باورند كه علاقه به راهبردهاي فراشناختي تا حدي واكنش به اين باور است كه راهبرد شناختي تنها كليد پيشرفت تحصيلي است. آنچه در اين جا اهميت دارد اظهارات ضد و نقيض طرفداران و منتقدان راهبردهاي فراشناختي در زمينه توانايي اين مفهوم در پيش‌بيني پيشرفت تحصيلي است (ماير[5] و سالووي[6]، 1999). لذا پژوهش حاضر در راستاي همين تحقيقات به بررسي تاثير راهبردهاي شناختي و راهبردهاي فراشناختي و همچنين استفاده توأم از اين راهبردها در مقايسه با استفاده غير توام از آنها در موفقيت تحصيلي دانش‌آموزان پسر و دختر مقطع متوسطه شهر و روستاهاي گيلانغرب مي‌باشد.

3ـ ضرورت و اهميت پژوهش

نظريه‌هاي راهبردهاي فراشناختي مفهوم جديدي است. هنوز هيچ كس نمي‌تواند دقيقاً بگويد كه تفاوت‌هاي ميان دانش‌آموزان در طول تحصيل‌شان تا چه حد مربوط به راهبردهاي فراشناختي مي‌شود. اما داده‌هاي موجود نشان ميدهند كه راهبردهاي فراشناختي مي‌تواند به اندازه راهبردهاي شناختي و گاهي اوقات بيش از آن قدرت پيش‌بيني داشته باشد، و همچنين عده‌اي معتقدند راهبردهاي فراشناختي را مي‌توان به كودكان آموخت و سطح آن را ارتقاء داد (دمبو، 1994).

از آنجايي كه طيف وسيعي از جمعيت كشورمان را دانش‌آموزان تشكيل مي‌دهند و در اين راستا مشكلات آموزش و نحوه استفاده از راهبردهاي متنوع آموزش در امر تدريس وجود دارد، ضروري بنظر مي‌رسد كه تحقيقات در مورد تاثير بكارگيري روش‌ها و راهبردهاي مختلف در امر آموزش صورت گيرد تا كيفيت و آموزش ارتقاء يابد. و به همين جهت با توجه به تحقيقات انجام شده در خارج از كشور در مورد عامل فراشناخت به عنوان يك عامل مهم در پيشرفت تحصيلي دانش‌آموزان لازم است اين عامل به صورت عميق‌تر مورد بررسي قرار گيرد. از طرف ديگر با توجه به وجود روشهايي جهت آموزش راهبردهاي فراشناختي به معلمان و دانش‌آموزان لازم است اين راهبردها مورد تاكيد تحقيقات در زمينه آموزش و پرورش قرار گيرد. به عنوان مثال فلاول[7] (1995) علاقه پژوهشگران به فراشناخت را ناشي از اعتقاد به كاربردهاي مهم آن در تعليم و تربيت ذكر كرده است. وي سپس به نقل از بيكر[8] (1991) خاطرنشان مي‌سازد كه شواهد پژوهشي حاكي از وجود حداقل 9 مورد نارسايي فراشناختي در دانش‌آموزان ضعيف‌تر در مقايسه با دانش‌آموزان قوي‌تر است. همچنين لفرانكو[9] (1997) مي‌گويد مهم‌ترين سهم فعلي روانشناس شناختي در روانشناسي تربيتي تاكيد مجددي است كه بر يادگيري چگونه ياد گرفتن (فراشناخت) مي‌شود. او استدلال مي‌كند كه بهترين يادگيرندگان كساني هستند كه علاوه بر دانش در زمينه‌هاي خاص از دانش فراشناخت نيز برخوردار باشند. دانش فراشناختي يعني اينكه فرد بداند چگونه كاري را انجام مي‌دهد، چگونه مسائل را حل مي‌كند، چگونه ياد بگيرد و حفظ كند، چگونه بفهمد و شايد مهمتر از همه چگونه اين فعاليت‌ها را زير نظر داشته باشد، ارزيابي كند و هدايت نمايد. بنابراين با توجه به نكات ذكر شده در فوق به نظر مي‌رسد هم از لحاظ نظري و هم از لحاظ كاربردي اين موضوع در امر آموزش موثر واقع شود.

4ـ اهداف پژوهش

هدف كلي پژوهش: در اين پژوهش سعي بر آن است كه دريابيم در استفاده از راهبردهاي فراشناختي و راهبردهاي شناختي كداميك براي پيشرفت تحصيلي دانش‌آموزان شهرستان گيلانغرب بهتر است و اينكه كداميك معيار بهتري براي پيشرفت تحصيلي است.

اهدف جزئي پژوهش:

1ـ مقايسه دانش‌آموزان شهري با دانش‌آموزان روستايي در استفاده از نوع راهبردها

2ـ مقايسه دانش‌آموزان دختر با دانش‌آموزان پسر در استفاده از نوع راهبردها

5ـ سؤال و فرضيات پژوهش

5ـ1ـ سؤال پژوهش

5ـ1ـ1ـ آيا بين دانش‌آموزان شهري و دانش‌آموزان روستايي در استفاده از نوع راهبرد شناختي و راهبرد فراشناختي تفاوت معني‌دار وجود دارد؟

5ـ2 فرضيات پژوهش

5ـ2ـ1ـ دانش‌آموزاني كه از راهبردهاي شناختي و فراشناختي بصورت توأم استفاده مي‌كنند در مقايسه با ساير دانش‌آموزان موفقيت تحصيلي بيشتري دارند.

5ـ2ـ2ـ بين راهبردهاي فراشناختي و راهبردهاي شناختي رابطه مثبت معني‌دار وجود دارد.

5ـ2ـ3ـ بين راهبردهاي فراشناختي و موفقيت تحصيلي رابطه مثبت معني‌دار وجود دارد.

5ـ2ـ4ـ بين راهبردهاي شناختي و موفقيت تحصيلي رابطه مثبت معني‌دار وجود درد.

5ـ2ـ5ـ بين دانش‌آموزان دختر و دانش‌آموزان پسر در استفاده از نوع راهبردهاي شناختي و راهبردهاي فراشناختي تفاوت معني‌داري وجود دارد.

6ـ تعريف متغيرهاي پژوهش

1ـ6 راهبردهاي فراشناختي

تعريف مفهومي: آن دسته از راهبردهاي يادگيري را گويند كه نظارت بر راهبردهاي شناختي را برعهده دارند و عبارتند از: دانش و كنترل خود و دانش و كنترل فرايند. دانش و كنترل خود شامل 3 بخش: تعهد، نگرش و دقت است و دانش و كنترل فرايند شامل 3 بخش: طرح‌ريزي، ارزش سنجي و نظم بخشي مي‌باشد (مارزينو و همكاران، 1989، ترجمه قدسي احقر، 1380، ص53)

تعريف عملياتي: عبارت است از نمره‌اي كه دانش‌آموزان در بخش‌هاي مربوط به راهبردهاي دانش و كنترل خود، دانش و كنترل فرايند در آزمون راهبردهاي يادگيري كسب مي‌كنند.

2ـ6 راهبردهاي شناختي

تعريف مفهومي: آن دسته از راهبردهاي يادگيري را گويند كه فرد براي پردازش اطلاعات مورد استفاده قرار مي‌دهد و عبارتند از: 1ـ راهبردهاي تكرار و مرور ويژه تكاليف ساده و پيچيده 2ـ راهبردهاي بسط ويژه تكاليف ساده و پيچيده 3ـ راهبردهاي سازمان‌دهي ويژه تكاليف ساده و پيچيده (وينشتاين و ساير، 1986، به نقل از هيسو، 1997، ص45).

تعريف عملياتي: عبارت از نمره‌اي است كه دانش‌آموزان در بخشهاي مربوط به راهبردهاي تكرار يا مرور، بسط يا گسترش معنايي و سازماندهي در آزمون راهبردهاي يادگيري كسب مي‌كنند.

3ـ6ـ پيشرفت تحصيلي

تعريف مفهومي: پيشرفت در برگيرنده استعداد و توانايي و كار دانش‌آموز است. اين يك عنصر چندبعدي است. اين عنصر به گونه‌اي بسيار ظريف به رشد جسمي، اجتماعي، شناختي و عاطفي مربوط است. اين عنصر منعكس كننده تماميت دانش‌آموزان است، اين عنصر به يك مورد خاص ارتباط ندارد، بلكه طي زمان و در طي زندگي دانش‌آموزان در مدارس عمومي و در سالهاي دانشگاه و زندگي كاري خود را نشان مي‌دهد (استنبرگ، 1993 به نقل از اسماعيلي، 1376، ص70).

تعريف عملياتي: منظور از پيشرفت تحصيلي در اين پژوهش ميانگين نمرات پايان سال گذشته (83-1382) دانش‌آموزان شهري و روستايي شهرستان گيلانغرب مي‌باشد.

4ـ6ـ استفاده توأم از راهبردهاي يادگيري (شناختي و فراشناختي)

تعريف عملياتي: منظور اينست دانش‌آموز در آزمون راهبردهاي يادگيري از هر دو نوع راهبردها يادگيري (شناختي و فراشناختي) كسب كرده است مساوي و يا بيشتر از ميانه باشد.

7ـ محدوديت‌هاي تحقيق

هر تحقيقي داراي محدوديتهايي است كه برطرف كردن آن‌ها از عهدة محقق خارج مي‌باشد. اين تحقيق نيز از اين امر مستثنا نمي‌باشد حال به ذكر اين محدوديت‌ها مي‌پردازيم.

1ـ وجود موانع اداري (قسمت حراست) اداره آموزش و پرورش جهت صدور مجوز براي ورود به مدارس دخترانه كه به علت عدم مراجعه مستقيم به مدارس دخترانه اجراي پرسشنامه با حضور مستقيم خود محقق نبوده است با اين وجود مجري پرسشنامه‌ها دستورالعمل اجرايي را به خوبي رعايت كرده‌اند.

2ـ عدم انگيزه كافي برخي از دانش‌آموزان براي همكاري با محقق. اين موضوع باعث ناقص تكميل شدن تعدادي از پرسشنامه و كاهش تعداد نمونه شد

فصل دوم

پيشينه نظري و عملي پژوهش

امروزه برخلاف گذشته، ديدگاه‌هاي حاكم بر روان‌شناسي تربيتي بسياري از عوامل و ابعاد يادگيري را قابل تغيير و اكتساب مي‌دانند. يكي از نكات مهم كه همواره مورد تأكيد شناخت گرايان است آموزش‌پذيري بسياري از عوامل دخيل در يادگيري است. شناخت گرايان در آثارشان بر قابل يادگيري بودن خلاقيت، حل مسأله، راهبردهاي شناختي و فراشناختي تأكيد نموده‌اند (بايلز وهمكاران[10] 2001 به نقل از مصرآبادي 1380).

افراد اغلب تصور مي‌كنند كه تنها ارائه مواد آموزشي به فراگيران پاسخگوي مسئوليت آنان است. در حالي كه اين تصور صحيحي نيست و مدرس، معلم، يا مسئولين آموزش بايد راه و روش آموختن و يادگيري مواد ارائه شده را نيز به شاگردان بياموزند (فردانش 1372، ص165).

در فعاليتهاي آموزش علاوه بر برنامه‌ريزي و سازماندهي منطقي محتواي آموزشي، بايد توجه فراگيران را به اطلاعات جلب كرد و به آنها ياد داد كه اطلاعات را در حافظة بلند مدتشان رمزگرداني كنند و زماني كه اين اطلاعات را نياز داشته باشند به درستي آنها را بازيابي كنند. البته جلب توجه فراگيران، به رمزگرداني اطلاعات و فرايند بازيابي آنها هميشه كار آساني نيست. واقعيت اسف‌بار اين است كه اغلب كودكان و بزرگسالان يادگيرندگان ناكارآمدي هستند (بايلد و اسنومن[11]، 1993)

واقعيت اين است كه هنگامي كه ماهيت تكليف يادگيري تغيير پيدا مي‌كند فقط اندكي از فراگيران به اين فكر مي‌افتند كه متناسب با اين تغيير، روشهاي رمزگرداني خويش را تغيير دهند (همان منبع).

يكي از بحث‌هاي مهم مربوط به اين است كه آيا انجام يا اجراي راهبرد به خواست و نيت خود آگاه نياز دارد يا نه؟ قائل بودن به خواست و نيت خودآگاه به عنوان يكي از ويژگي‌هاي رفتار راهبردي منجر به رفتارهاي زيادي خواهد شد كه از زمانهاي گذشته به عنوان راهبردي محسوب مي‌شدند و حالا به عنوان غير راهبردي طبقه‌بندي مي‌شوند. مثل پردازش خودكار و سطح بالاي متن به وسيله خوانندگان خبره، اما راهبردها تقريباً هميشه بالقوه خودآگاه مي‌باشند. مثلاً خوانندگان ماهر مي‌توانند خواندن را متوقف كرده و در مورد راهبرد مطالعه خود فكر كنند.

همچنين راهبردها به طور بالقوه قابل كنترل مي‌باشد: بعنوان مثال مطالعه كنندگان خبره مي‌توانند قسمت‌هايي از متن را كه قادر به درك آن نيستند را به اختيار خود دوباره مطالعه كنند. (پريسلي[12] و همكاران، 1980)

در سه دهه گذشته بسياري از محققان شناختي تحقيقات گسترده‌اي در مورد راهبردهاي شناختي انجام داده‌اند. قسمت عمده‌اي از اين تحقيقات مربوط به يكي از فرايندهاي (تمرين، طبقه‌بندي و تصويرسازيذهني) در حيطه محدودة يادگيري (مثلاً يادگيري فهرستي و يادآوري متن) بود. تحقيقات اخير توجهي به فراشناخت و دانش طرحواره‌اي نداشت. تا اواسط دهه 70 ميلادي مشخص شد كه انجام انواع مختلف فرايندهاي شناختي نمي‌تواند براي ارائه يك راهبرد خوب كافي باشد و اينكه متغيرهاي راهبردي، فراشناختي و دانش به طرقي پيچيده با هم در ارتباط هستند (براون[13]، برانسفورا، فيزارا، كامبيون، 1983؛ پريسلي، ميدل، مك كورميك، فاوست، ميلر، 1985، به نقل از پريسلي و همكاران 1987).

راهبردهاي شناختي براي كمك به فرد در دستيابي به هدفي خاص (براي مثال درك يك متن) مورد استفاده قرار مي‌گيرند. تجارب فراشناختي معمولاً قبل و بعد از فعاليت شناختي مي‌آيند. آنها اغلب هنگامي كه فعاليت‌هاي شناختي موفق نيستند اتفاق مي‌افتند مانند اين شناخت كه فرد آنچه را كه خوانده متوجه نشده است. اين بن‌بست فرايندهاي فراشناختي را فعال مي‌نمايد و يادگيرنده تلاش مي‌كند تا اين موقعيت را تصحيح كند (رابتس و اردوس، 1993، به نقل از لوينگستون، 1997).

طبق نظر بوركوسكي (1990) پژوهشهاي روانشناختي جديد سه يافته مهم را به ويژه در ارتباط با يادگيري دانش‌آموزان آشكار كردند. اولين يافته اين است كه دانش‌آموزان بايد راهبردي شوند و براي برقراري ارتباط بين دانش جديد و دانش قبلي به راهبردها بپردازند. يافته دوم اين است كه دانش‌آموزان بايد بردانش فراشناختي تسلط پيدا كنند و آن را براي كنترل تفكرشان مورد استفاده قرار دهند و يافته سوم اين است كه دانش‌آموزان باوركنند كه آنها مسئول يادگيري خود هستند (به نقل از سيفرت، هيلر، 1992).

دو يافته اول به حوزة راهبردهاي يادگيري مربوط است. دو جنبه از راهبردهاي يادگيري وجود دارد: جنبة اول راهبردها به نقشه‌ها يا فعاليت‌هاي ذهني مربوط است كه دانش‌آموزان ممكن است براي دريافت، نگهداري و بازيابي انواع متفاوت دانش و عملكرد مورد استفاده قرار دهند (ريچني[14]، 1978).

اين راهبردها بطور كلي بعنوان راهبردهاي شناختي شناخته مي‌شوند. راهبردهاي شناختي ممكن است شامل فعاليتهايي مثل دريافت، انتخاب و سازمان‌دهي اطلاعات، تمرين كردن موضوعات يادگيري، ارتباط موضوعات جديد با اطلاعات در حافظه و نگهداري و بازيابي انواع مختلف دانش بشوند (به نقل از سيفرت، هيلر، 1994) جنبه دوم راهبردها كه به يادگيري راهبرد با «يادگيري براي يادگيري»مي‌پردازند راهبردهاي فراشناختي ناميده مي‌شوند. راهبردهاي فراشناختي، فعاليتهاي شناختي از قبيل نظارت، نظم‌دهي، برنامه‌ريزي و پيش‌بيني را در برمي‌گيرند (براون، 1987، به نقل از سيفرت و هيلر، 1994).

شكل (1-2) طبقه‌بندي انواع راهبردهاي يادگيري

راهبردهاي شناختي و فراشناختي ممكن اسن همپوشي داشته باشند. از اين نظر كه راهبرد مشابهي مانند پرسشگري مي‌تواند به عنوان راهبرد شناختي يا فراشناختي قلمداد شود، كه شناختي يا فراشناختي بودن به هدف استفاده از آن راهبرد بستگي دارد. براي مثال ممكن است از راهبرد خود پرسشگري در هنگام خواندن به عنوان شيوه‌اي براي به دست آوردن دانش (شناختي) و يا روشي براي نظارت بر آنچه خوانده شده است (فراشناختي) استفاده شود. با توجه به اينكه راهبردهاي شناختي و فراشناختي با هم ارتباط تنگاتنگ دارند و به همديگر بستگي دارند تلاش براي بررسي يكي از آنها بدون شناخت ديگري تصوير كلي و جامعي فراهم نمي‌كند (لوينگتون، 1997).

تعريف راهبردهاي يادگيري

راهبردهاي يادگيري حركتي هدف‌مند و ارادي است كه شخص در تلاش براي افزايش پيامد ياد يار مطلوب خود به كار مي‌برد (فلاول، 1988، ترجمه ماهر، 1377) يا هر فعاليتي كه فراگيران آن را در زمان يادگيري به كار مي‌گيرند تا به وسيله آن ميزان يادگيري خود را افزايش دهند (ماير، ترجمه فراهاني، 1376)

واينستاين و ماير[15] (1986) راهبردهاي يادگيري را روشهايي تعريف كرده‌اند كه يادگيرنده در فرايند يادگيري به وسيلة آنها اقدام به انتخاب و اكتساب اطلاعات و سپس يكپارچه سازي آنها مي‌نمايد.

همچنين كارداش و املوند (به نقل از وار و داوينگ[16] 2000) راهبردهاي يادگيري را اين‌گونه تعريف كرده‌اند: «فعاليت‌هاي پيدا و پنهان پردازش اطلاعات كه در هنگام رمزگرداني به وسيله يادگيري براي تسهيل در اكتساب و اندوزش اطلاعات جديد و نيز بازيابي صحيح اطلاعاتي كه قبلاً يادگرفته شده است به كار گرفته مي‌شود».

فلاول[17] (1976) راهبردهاي يادگيري را به راهبردهاي شناختي و فراشناختي تقسيم مي‌كند و معتقد است كه راهبردهاي شناختي براي تسهيل يادگيري و تكميل تكاليف به كار مي‌رود در حالي كه راهبردهاي فراشناختي به منظور بازبيني اين پيشرفت مورد استفاده قرار مي‌گيرند. بعبارت ديگر راهبردهاي شناختي براي پيشرفت و دستيابي به اهداف شناختي استفاده مي‌شوند و راهبردهاي فراشناختي جهت نظارت بر اين فرايندها به كار گرفته مي‌شوند.

در نظرية خبرپردازي، يادگيري به عنوان فرايند دريافت محرك‌هاي محيطي به وسيلة گيرنده‌هاي حسي، گذر اين محرك‌ها از حافظة حسي و حافظة كوتاه مدت، به رمز درآمدن و معني دار شدن، و نهايتاً قرار گرفتن در حافظة درازمدت تعريف شده است. هر تدبيري كه به اين منظور توسط روان‌شناسان كشف و ابداع شده‌اند، با نام مهارت‌هاي يادگيري و مطالعه، يا به اصطلاح فني‌تر راهبردهاي شناختي و فراشناختي نام گذاري شده‌اند (سيف 1380 ص488).

راهبردهاي شناختي

تحقيقاتي كه در سالهاي اخير انجام شده‌اند بيانگر اهميت راهبردهاي يادگيري در تسهيل فرايند يادگيري يادسپاري و يادآوري است و نقش تحول‌شناختي در استفاده از راهبردهاي يادگيري «مرور ذهني»، «بسط‌دهي»، «سازماندهي» و «نظارت بر درك مطلب» را نشان مي‌دهد. (مجله روانشناسي 13 سال چهارم، شماره 1، بهار 1379)

راهبردهاي شناختي را از مناظر مختلف مورد توجه قرارداده‌اند پارك (1995) به دو طبقه از راهبردهاي شناختي اشاره كرد.

1ـ راهبردهايي كه اثربخشي نيرومندي دارند. 2ـ راهبردايي كه اثربخشي ضعيفي دارند. راهبردهايي كه اثربخشي آنها بالاست، خلاصه‌سازيها، يادداشت‌برداري، روش كلمه كليد، سرنخها، روش مكانها و سازمان‌دهنده‌هاي پيشرفته را در برمي‌گيرند. راهبردهايي كه اثربخشي پايين دارند راهبردهاي خط كشيدن و نقشه‌هاي مفهومي را در برمي‌گيرند.

پرسيلي و همكاران (1987) به راهبردهاي مختص هدف اشاره مي‌كنند. هدف استفاده‌كنندگان از راهبرد، دستيابي به هدف فراتر از انجام راهبرد مي‌باشد (مانند درك يك متن، يادگيري مطالب براي يادآوري بعدي، ايجاد ارتباط و يافتن جواب مسئله).

راهبردها عملياتي هستند كه فراتر از فرايندهايي كه نتيجه طبيعي انجام فعاليتي هستند مي‌باشند. بنابراين ورق زدن صفحات و يا نگاه كردن به يك متن به عنوان يك راهبرد مطالعه، شرايط لازم را ندارند. اكثر راهبردهاي مختص به هدف، مربوط به حيطه خاصي است. براي مثال راهبردهاي حفظ كردن، شامل تكرار مطالبي است كه ياد گرفته مي‌شوند، گروهبندي مطالب قابل سازمان‌دهي به خوشه‌هايي كه به علت روابط معنايي با هم تناسب دارند و ايجاد رابطه بين عناصر جداگانه و در نتيجه افزايش قابليت يادگرفتن آنها مي‌باشد. راهبردهاي درك مطلب عبارتند از: يادداشت‌برداري، خلاصه كردن، خط كشيدن زير كلمات جواب دادن به سؤالات مجاور. همچنين تعدادي از راهبرهاي مختص به هدف براي ايجاد راه‌حلهاي مسائل وجود دارد. براي مثال، هنگاميكه اطلاعات فرد در مورد حيطه‌هايي كم است، استدلال از طريق تشابه آن حيطه‌هاي ديگري كه برايش شناخته شده است مفيد مي‌باشد. به طور خلاصه راهبردهاي مختص به هدف زيادي وجود دارد كه استفاده‌كنندگان راهبرد مي‌تواند براي انواع مختلف حيطه‌هاي محتوايي از فعاليتهاي شناختي مدرسه گرفته مانند حل مسئله رياضي تا مسلط شدن بر فعاليتهاي فيزيكي مانند مهارتها و تواليهاي حركتي پيچيده اعمال كنند (پريسلي و همكاران، 1987).

وينشتاين و ماير (1986) راهبردهاي شناختي كه براي پردازش اطلاعات مورد استفاده واقع مي‌شوند را در سه دسته خلاصه مي‌كنند: 1ـ تكرار يا مرور ويژه تكاليف ساده و پيچيده 2ـ بسط ويژه تكاليف ساده و پيچيده 3ـ سازمان‌دهي ويژه تكاليف ساده و پيچيده. اين سه راهبرد در يادگيري اطلاعات جديد و راهبرد بسط به منظور برقراري ارتباط بيروني بين اطلاعات جديد و دانش قبلي به صورتي كه مطالب جديد جذب دانش پيشين در حافظه بلندمدت گردند، مورد استفاده واقع مي‌شوند (به نقل از هيسو[18]، 1997).

1ـ راهبرد‌هاي تكرار يا مرور:

راهبردهاي تكرار و مرور، شامل تكرار (به طور ذهني، لفظي و يا نوشتاري) اطلاعات است كه بايد ياد گرفته شوند (فلاول، 1985، به نقل از تيناجيرو و پارامو، 1998). راهبردهاي تكرار و مرور براي تكاليف ساده، خواندن يك مطلب با صداي بلند يا آهسته، دوباره خواندن يك مطلب، تكرار نكات اساسي با صداي بلند يا آهسته را دربر مي‌گيرد. راهبردهاي تكرار و مرور در مورد مطالب پيچيده شامل انتخاب كردن بخشها از طريق خط كشيدن در زير آنها، خلاصه‌برداري و يادداشت‌برداري را در برمي‌گيرد (تيناجيرو و پارامو، 1998).

فاكس (1994) اين راهبرد شناختي را راهبرد تكرار نگهداري ناميده است. وي بيان مي‌كند زماني كه فراگيران، اطلاعات را جهت فعال نگهداشتن در حافظه فعالشان تكرار مي‌كنند، از اين نوع راهبرد استفاده مي‌كنند يك نمونه از اين راهبرد وقتي است كه شخص به شماره تلفن نگاه مي‌كند و سپس تا زمان شماره‌گيري آن را تكرار مي‌كند. معلمان گاهي اوقات از اين نوع تكرار براي يادگيري طوطي‌وار و اطلاعات غير معني‌دار استفاده مي‌كنند ولي استفاده از آن به مقدار زياد و براي هدفهاي سطح بالاي يادگيري و نيز مطالب معني‌دار بسيار نابجا است.

ماير در كتاب روانشناسي تربيتي خود، اين راهبرد را راهبرد تمريني ناميده كه براي يادگيري تسلسلي مورد استفاده قرار مي‌گيرد (ترجمه فراهاني ، 1376).

بهترين روش تكرار يا مرور مطالب اين است كه ابتدا آن را به ويژگي‌هاي مشترك بين مواد دسته‌بندي نماييم و مجموعه‌هاي متفاوتي از ماده‌هاي همگون بسازيم و آنگاه به تكرار آنها اقدام نمائيم. به اين ترتيب اگر در زمان يادآوري، يادگيرنده به هر طبقه يا دسته همگون از اطلاعات حفظ شده نام يا عنواني بدهد احتمال يادآوري عناصر يا اجزاي آن طبقه به مقدار بسيار زياد افزايش مي‌يابد.

گلاور، رانينگ و برونينگ (1990 ترجمه خرازي 1377) دو نوع راهبرد تكرار را از هم متمايز ساخته‌اند: الف) تكرار نگهداري، كه اشاره به استفاده مجدد اطلاعات به منظور فعال نگهداشتن آن در حافظه كوتاه مدت دارد. ب) تكرار تفسيري، تكراري است كه از طريق آن اطلاعاتي كه بايد حفظ شوند، با اطلاعات ديگر پيوند مي‌خورند. تكرار تفسيري منجر به فعاليت‌هاي رمزگذاري عميق يا تفسيري مي‌گردد، در حالي كه تكرار نگهداري را مي‌توان كم عمق تلقي كرد. تحقيقات حاكي از آن است كه تكرار تفسيري براي يادآوري درازمدت، برتر از تكرار نگهداري است ولي در مقايسه با تكرار نگهداري گرايش چشمگيري به استفاده بيشتر از منابع شناختي فرد دارد (كريك[19]، 1979).

تعداد صفحات:97

متن کامل را می توانید دانلود نمائید چون فقط تکه هایی از متن در این صفحه درج شده (به طور نمونه) و ممکن است به دلیل انتقال به صفحه وب بعضی کلمات و جداول و اشکال پراکنده شده یا در صفحه قرار نگرفته باشد که در فایل دانلودی متن کامل و بدون پراکندگی با فرمت وردwordکه قابل ویرایش و کپی کردن می باشند موجود است.